Golem czyli magia po poznańsku

Spektakl przygotowywany jest na festiwal teatralny Malta. Reżyserem spektaklu będzie Lech Raczak. Scenariusz do historii o Maharalu i Golemie napisał Maciej Rembarz, z którym rozmawiamy o poznańskim rabinie, alchemii i żydowskich legendach.

Wojciech Kowalczyk: Kim był Jehuda Low ben Bekalel zwany Maharalem?

Maciej Rembarz: Maharal był żydowskim rabinem, mędrcem, filozofem, mistykiem. Osobą w tamtych czasach, czyli w XVI wieku, z pewnością wybitną. Maharal został najpierw rabinem Moraw, a później także rabinem Pragi. A Praga były wówczas jednym z największych ośrodków nauki i kultury w Europie. To mówi o jego nietuzinkowej pozycji intelektualnej i społecznej. Maharal był również bliskim współpracownikiem cesarza Rudolfa II, którego zainteresowania alchemią były wówczas powszechnie znane. Praga za jego czasów była prawdziwą Mekką dla alchemików.

Niewielu z nas wie, że rabin Maharal był poznaniakiem.

Tak. Maharal urodził się w Poznaniu w 1525 roku w bogatej żydowskiej rodzinie. Pochodzenie pozwoliło mu wyjechać do słynnej w tym czasie Pragi na studia. Po studiach nasz bohater otrzymał niezwykle prestiżową nominację na rabina Moraw, którą przyjął. Pod koniec XVI wieku Maharal przyjechał na kilka lat do Poznania, gdzie został naczelnym rabinem miasta Poznania oraz otrzymał godność Wielkiego Rabina dla gmin żydowskich w całej Polsce. Prawdopodobnie około 1598 otrzymał nominację na rabina Pragi, wyjechał więc do stolicy obecnych Czech, gdzie zmarł w 1609 r.

Czym zajmował się Maharal w Poznaniu?

Tak naprawdę nie wiemy. Sam powrót do Poznania jest dla nas nieco tajemniczy - stolica Wielkopolski w porównaniu z ówczesną Pragą była miastem prowincjonalnym. Wiemy, że Maharal mieszkał w Poznaniu z żoną Perlą. Tu prawdopodobnie powstało jedno z jego najważniejszych dzieł pt. Nowe Światło. Wszystko co pisał Maharal było oczywiście związane z Talmudem i Pięcioksięgiem.

Żydowskie legendy wiążą Maharala z Golemem. Czym, lub kim był Golem?

Mówiąc wprost - diabli wiedzą. W języku hebrajskim odnaleźć można kilka znaczeń słowa "golem". W tradycji ale i w folklorze żydowskim, słowo to tłumaczone jest jako "przetworzenie", "powstanie" materii ożywionej z nieożywionej. Najczęściej Golem oznacza istotę utworzoną z gliny na kształt człowieka. 

Słynna legenda wiąże Golema właśnie z naszym Maharalem. To niby poznański rabin miał powołać do życia Golema za pomocą alchemii, tajnych rytuałów i modłów. 
To prawda, choć samo powstanie legendy jest niezwykle ciekawe. Z czasów współczesnych Maharalowi nie znamy żadnych dokumentów potwierdzających tę opowieść. Fakt powołania Golema do życia zaczęto mu przypisywać dopiero po latach. Legenda funkcjonowała długo w przekazie ustnym. Pierwsze informacje, które moglibyśmy nazwać świadectwem na piśmie, powstały dopiero w XIX wieku.

Kto wpadł na pomysł zrobienia spektaklu o Maharalu i legendzie Golema?

Ten spektakl to niejako wynik wielu rozmów przeprowadzonych z Lechem Raczakiem. Od dłuższego czasu rozmawialiśmy o poznańskich żydach, o słynnych postaciach tutejszej gminy, które zapisały się w historii naszego miasta. W międzyczasie pojawił się pomysł na zrobienie przedstawienia, który świetnie wpisał się w nasze rozważania.

Scenariusz spektaklu jest gotowy. Poznaniacy zobaczą legendę o Golemie?

W widowisku będzie mowa nie tylko o legendzie, ale przede wszystkim o tym, jakie konsekwencje niesie za sobą powoływanie do życia istoty takiej jak Golem. Jest to bowiem ingerowanie w boskie kompetencje. Więcej szczegółów spektaklu nie będę zdradzał - zapraszam poznaniaków w czerwcu na festiwal teatralny Malta.