80. rocznica urodzin, 30-lecie profesury zwyczajnej Honorowego Obywatela Miasta Poznania

Lech Józef Trzeciakowski jest poznaniakiem z krwi i kości. Urodził się dokładnie 80 lat temu. Syn powstańca wielkopolskiego Mariana Trzeciakowskiego (urzędnika państwowego w okresie międzywojennym) i Stefanii z domu Dębickiej. Wychowany został w poczuciu patriotyzmu oraz wielkopolskiego etosu pracy. W 1938 r. rozpoczął naukę w szkole powszechnej w Poznaniu. Podczas II wojny światowej uczęszczał na tajne komplety. W 1945 r. ukończył szkołę powszechną i został uczniem znanego Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.

W 1951 r. zakończył edukację na poziomie gimnazjalnym i zdał egzamin dojrzałości. Po czym został nauczycielem historii w Szkole Podstawowej nr 46 w Poznaniu, zaś od listopada 1951 r. delegowany był na studia historyczne na Wydziale Historyczno-Filozoficznym Uniwersytetu Poznańskiego. W czerwcu 1955 r. został magistrem historii (praca magisterska dotyczyła politycznego ruchu mieszczańskiego), promotorem magisterium był Profesor Witold Jakóbczak. Następnie stał się pracownikiem naukowo-dydaktycznym w Instytucie Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (od 1955 r.). W 1959 r. obronił doktorat na macierzystej uczelni, także pod kierunkiem swojego mistrza pt. ,,Polityka polskich klas posiadających w Wielkopolsce w erze Capriviego (1890-1894)’’.

Już pięć lat później doktor Trzeciakowski otrzymał habilitację za rozprawę nt. ,,Walka o polskość miast Poznańskiego na przełomie XIX i XX wieku’’. Odtąd kariera naukowa rozwijała się w sposób zachwycający.

W 1965 r. pełnił stanowisko docenta na uniwersytecie, w latach 1972 – 78 piastował funkcję kierownika Zakładu Historii Kultury, w tym czasie otrzymał ten wybitny historyk profesurę nadzwyczajną w naukach humanistycznych (1973 r.) i objął funkcję dyrektora Instytutu Zachodniego w Poznaniu (1974 – 1978). Przez 13 lat (1978 – 1991) kierownik Zakładu Historii Polski XIX i XX wieku, a od 1981 r. tytularny profesor zwyczajny.

Profesor Trzeciakowski pełnił wiele innych zaszczytnych funkcji. W latach 1974 – 1978 był kierownikiem Zakładu Badań nad Polonią Zagraniczną Polskiej Akademii Nauk, Przewodniczącym Zespołu Badań nad Dziejami Kultury w Wielkopolsce działającego przy Wielkopolskim Towarzystwie Kulturalnym. Ponadto był przewodniczącym komitetu redakcyjnego ,,Studiów i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza’’, a także wiceprzewodniczącym komitetów redakcyjnych: ,,Polish Western Affairs’’ i ,,Documenta Occupationis Theutonicae’’ oraz członkiem komitetów redakcyjnych (,,Kwartalnika Historycznego’’ i ,,Kroniki Wielkopolski’’, a także ,,Kroniki Miasta Poznania’’). Był też członkiem Rady Redakcyjnej kwartalnika ,,Dialogue and Humanism’’. Pracował również jako członek Wspólnej Niemiecko-Polskiej Komisji Podręcznikowej. Od 1990 r. do 2005 r. był kolejno sekretarzem generalnym, wiceprezydentem i prezydentem ,,Commission Internationale des Études Historiques Slaves’’. Profesor Trzeciakowski podczas swojej kariery naukowej przebywał jako visiting profesor w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Wygłaszał odczyty na różnych uniwersytetach zagranicznych, uczestniczył w bardzo wielu konferencjach i kongresach międzynarodowych wygłaszając ważkie referaty naukowe.

Ponadto wyróżniony licznymi nagrodami, między innymi: prestiżową Nagrodą im. Gottfrieda Herdera, Krzyżem Kawalerskim i Oficerskim Polonia Restitua, Nagrodą Naukową Miasta Poznania.

Wszystkich zasług dla nauki polskiej, społeczności poznańskiej i wielkopolskiej nie sposób wymienić.

Ten znany historyk i autorytet naukowy w zakresie historii XIX i XX w. w początkowym etapie swoich badań zajął się wpierw dziejami politycznymi zaboru pruskiego w powiązaniu z sytuacją polityczną w Niemczech. Co, istotne w pracach owych wniósł wiele pionierskich stwierdzeń faktograficznych i także nowatorskich interpretacji. Widać w pierwszych publikacjach tego naukowca doskonałe łączenie analitycznego punktu widzenia z jej syntetycznym odbiciem. Badania swe umieszczał na tle dobrze rozpoznanej sytuacji międzynarodowej, przede wszystkim na polu wielkiej linii polityki zagranicznej Prus (Niemiec). W kolejnych latach swojej pracy naukowej Profesor Trzeciakowski stopniowo wzbogacał obraz polskiej przeszłości w XIX stuleciu, coraz głębiej wnikał w skomplikowaną problematykę wzajemnych relacji między ludnością polską i niemiecką.

W takim ujęciu historycznym obraz zaboru pruskiego stał się bardziej obiektywny, mocno zróżnicowany, zawsze oparty o solidnie zbadaną podstawę źródłową wychodzący poza tradycyjne postrzeganie problemu tematycznego. W tym wszystkim powstał nowy punkt widzenia i swoisty wymiar w przytoczonym wyżej nurcie historiograficznym.

Dotychczas zwieńczeniem pracy naukowej jubilata jest napisana książka pt. ,,Otto von Bismarck’’ (2009 r.) – wynik wieloletnich badań i studiów historiograficznych autora monografii.

Profesor Trzeciakowski jest nie tylko cenionym uczonym (autor ponad 400 publikacji naukowych i popularnonaukowych w Polsce i zagranicą, recenzent niezliczonych książek, prac habilitacyjnych i doktorskich oraz artykułów), ale także niezwykle zasłużonym i szanowanym nauczycielem akademickim. Wykształcił około 400 magistrów, wypromował ponad 30 doktorów, w tym też z Niemiec i Brazylii. Niektórymi uczniami Profesora są: najwybitniejszy uczeń - prof. zw. dr hab. Witold Molik (kierownik Zakładu Historii Polski XIX i XX w., dyrektor Centrum ,,Instytut Wielkopolski’’ przy UAM), prof. nadzw. dr hab. Krzysztof Andrzej Makowski, dr hab. Przemysław Matusik, dr Jerzy Kołacki i in. Wielu znanych badaczy uznaje się za uczniów jubilata, np. historyk wojskowości, prof. nadzw. dr hab. Janusz Karwat. W tym kontekście można stwierdzić, iż Profesor Trzeciakowski stworzył swoistą szkołę, która jest naukową kuźnią talentów.

Profesor Lech Trzeciakowski będąc od urodzenia związany z Poznaniem i od zawsze skupiony z poznańskim środowiskiem intelektualnym i akademickim jest wzorem prawdziwego Poznańczyka. Powszechnie uznany jest w świecie nauki i społeczeństwie polskim.

Godne podziwu jest to, że uczony ten wykazuje cały czas aktywność naukową. Recenzuje prace doktorskie i habilitacyjne oraz nadsyłane artykuły i publikacje ze świata nauki. Nadal pisze wartościowe artykuły naukowe (najnowszy opublikowany został w książce: ,,Polska – Francja – Europa. Studia z dziejów Polski i stosunków międzynarodowych’’, pod red. M. Foryckiego, A. Jakuboszczak, J. Jurkiewicza, i in., Poznań 2011; pt. ,,Kwestia polska w stosunkach niemiecko-austriackich w dobie bismarckowskiej’’ [La question polonaise dans les relations entre l’Allemagne et l’Autriche Au temps de Bismarck], s. 249-262). Znając Profesora Trzeciakowskiego można się spodziewać, że niebawem ukaże się kolejna bezcenna monografia.
Czynnie przewodzi seminarium doktorskiemu, które od lat cieszy się niesłabnącą popularnością i jest wielką ucztą duchową dla wszystkich jego uczestników. Każde posiada niesamowitą atmosferę, gdzie można usłyszeć unikatowe i zachwycające historie oraz celne wskazówki merytoryczne. Doskonałą egzemplifikacją niechaj będzie sytuacja, gdy podczas jednych z ostatnich seminariów Profesor Trzeciakowski opowiadał o swoich refleksjach związanych z nadaniem najwyższej godności obywatelskiej Poznania. W pewnym momencie wielki historyk rzekł pamiętne słowa, że gdy odbierał nagrodę wpierw pomyślał o swoich rodzicach – wówczas wśród wszystkich uczestników zapadła wzruszająco-wymowna cisza, która nie wymaga żadnego komentarza.

Jego badania naukowe i ich owoce w postaci niezliczonych opublikowanych prac stały się dla młodszych historyków podstawowymi źródłami do rozwijania nauki oraz przede wszystkim postawa życiowa (moralna i wzorzec osobowy) inspirowała i stale inspiruje.

Upływający rok 2011 zapisuje się w życiu Profesora Trzeciakowskiego złotymi głoskami; oprócz dwóch okrągłych rocznic (w tym rzadki jubileusz 30-lecia profesury zwyczajnej) dochodzi ukoronowanie zasług dla rodzinnego miasta w postaci najwyższego wyróżnienia Honorowego Obywatelstwa w imieniny patronów miasta, dnia 29 czerwca 2011 r.

Przywiązanie znawcy dziejów Wielkopolski do swojego miasta:

,,Zawsze byłem wychowany w miłości do mojego miasta, dumą napawa mnie świadomość roli Poznania w przeszłości i teraźniejszości’’.

najlepiej podsumowują wypowiedziana ostatnie słowa podczas odebranie tego zaszczytu w święto Piotra i Pawła (patronów Poznania) podczas XIV-tej uroczystej sesji Rady Stołecznego Miasta Poznania:

,,Dobro Poznania najwyższym prawem! Vivat Poznań, vivat poznańczanie!’’.

Tym samym wszedł ten zasłużony poznaniak do grona, tak wybitnych postaci, jak: Ignacy Jan Paderewski (pierwszy Honorowy Obywatel Poznania w niepodległej Polsce), Jan Paweł II, Stefan Stuligrosz, Margaret Thatcher i in. Świadomość tego wydarzenia najbardziej oddaje niniejsza wypowiedź znanego historyka:

,,Jestem głęboko wzruszony, to dla mnie naprawdę wyjątkowa chwila. Kiedy spoglądam na poczet wybitnych osobowości obdarzonych tytułem Honorowego Obywatela Miasta Poznania, to czuję, jak wielki to zaszczyt znaleźć się w tym gronie’’.

Pamiętajmy, że Profesor Trzeciakowski natchnął licznych naukowców z Poznania i zagranicy znaczącymi badaniami na temat współżycia Polaków i Niemców oraz Żydów promując tym samym stolicę Wielkopolski. Jako pierwszy w historiografii nazwał Poznański Czerwiec 1956 r. - ,,powstaniem’’. Był konsultantem historycznym w słynnej filmowej sadze historycznej ,,Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy’’ (premiera: 2 czerwca 1982 r.) opowiadającej o walce Polaków z naporem germanizacyjnym w Wielkopolsce w okresie zaborów, która należy do ,,najmądrzejszych i najważniejszych polskich seriali (wszak jest to historia polskiej wojny w XIX stuleciu prowadzonej w sposób konsekwentny i ostatecznie wygrany, o której nadal w podręcznikach historii głucho) oraz ,,Bestia’’ (premiera: 26 lutego 1979 r.), gdzie fabuła koncentruje się na terenie Poznańskiego w przededniu I wojny światowej.
Profesor Trzeciakowski miał sposobność otworzyć ważne cykle uniwersyteckie popularyzujące wiedzę akademicką. Mianowicie 27 lutego 2008 r. w Sali wykładowej UAM na Morasku odbył się wykład na temat ,,Uniwersytecki Poznań – tradycja i współczesność’’, wyemitowany 7 marca tego samego roku na antenie telewizji regionalnej WTK w ramach wykładu inauguracyjnego cyklu ,,Arcydzieła, Arcymyśli…- wykłady uniwersyteckie’’, zaś dnia 4 maja 2010 r. historyk ten otworzył cykl ,,Wykłady otwarte Dekady Jubileuszowej 2009-2019 Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu’’ prelekcją pt. ,,Tradycje akademickie Poznania – 400 lat walki o Uniwersytet’’.

Obecnie według uczonego Poznań opiera się na dwóch trwałych filarach: środowisku akademickim i Międzynarodowych Targach Poznańskich.

Dziś jest Wigilia, zatem warto zaznaczyć jeszcze o jednym nadzwyczajnym i interesującym aspekcie. Otóż 24 grudnia 1798 r. urodził się największy polski wieszcz Adam Mickiewicz, w 1931 r. przyszedł na świat Lech Trzeciakowski, a jeśli dodamy, że ten uczony związany jest od ,,zawsze’’ z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza, (bo kiedy w 1955 r. Uniwersytet Poznański, dzięki inicjatywie ówczesnego dziekana Wydziału Filozoficzno-Historycznego Profesora Janusza Pajewskiego uzyskał patrona w osobie twórcy ,,Dziadów’’, w tym właśnie czasie Profesor Trzeciakowski robił magisterium, więc można uznać, że naukowo był związany z tą uczelnią właśnie od nadania imienia Uniwersytetowi) to mamy piękną zgodność tradycji w tych nowoczesnych czasach.

Osiągając rzeczywiście wszystko należy życzyć dzisiejszemu solenizantowi oprócz tradycyjnych życzeń, jeszcze uzyskania godności doctora honoris causa poznańskiego Uniwersytetu i uroczystego odnowienia doktoratu czcigodnej Almy Mater, w co głęboko wierzę, że jak da Bóg stanie się to w niedalekiej przyszłości…

Ad multos annos Szanowny Panie Profesorze!

Mateusz Hurysz
Najmłodszy uczeń Profesora Trzeciakowskiego
Doktorant Wydziału Historycznego UAM
Nauczyciel historii i społeczeństwa w SP nr 1 Poznań – Strzeszyn Grecki