Powstanie Wielkopolskie – jak to było?

W Wielkopolsce wrzało już znacznie wcześniej niż w grudniu 1918 r. Duże znaczenie miała oczywiście perspektywa klęski Niemiec w I wojnie światowej. Jesienią na terenie Rzeszy w wielu miastach zaboru pruskiego zaczęto formować tajne struktury wojskowe. W dodatku Niemcy ogarnęła rewolucja komunistyczna.

Dał nam przykład Paderewski...

W Poznaniu 12 listopada powołano Tymczasową Narodową Radę Ludową. W grudniu pojawiła się informacja o przyjeździe Ignacego Paderewskiego do Polski, który przed zjawieniem się w stolicy postanowił odwiedzić także Poznań. Wywołało to ogromne poruszenie pośród Polaków, którzy rozpoczęli przygotowania do uroczystego powitania gościa.

Przyjazd Paderewskiego w dniu 26 grudnia oznaczał wielką manifestacją patriotyczną, co tylko rozwścieczyło Niemców. Ci dzień później postanowili zorganizować manifestacyjny przemarsz swoich wojsk przez miasto. Niemieccy żołnierze zrywali i deptali wywieszone przez Polaków biało-czerwone flagi i wojsk alianckich, aż doszło do pierwszych strzałów.

Ginie pierwszy powstaniec

Około godziny 17 przed budynkiem Prezydium Policji, mieszczącym się naprzeciwko budynku Teatru Miejskiego pojawiły się polskie oddziały. W walkach o ten budynek poległ pierwszy powstaniec wielkopolski w Poznaniu, Franciszek Ratajczak.

28 grudnia w Poznaniu Polacy zdobyli Cytadelę, fort Grolmann i arsenał przy ul. Wielkie Garbary (obecnie Garbary). Jeden z oddziałów, dowodzony przez Franciszka Budzyńskiego i Stanisława Nogaja, wtargnął do niemieckiej Komendy Generalnej V Korpusu Armii i zaaresztował generałów Reichswehry – Bock und Polacha oraz Schimmelpfeninga.

Powstanie wybuchło również poza Poznaniem m.in. w Gnieźnie, Jarocinie, Kórniku, Pleszewie, Śremie, Środzie, Wrześni i innych miejscowościach.

Chcąc zjednoczyć wszystkie oddziały pod jednym dowództwem, Komisariat NRL utworzył Komendę Główną Wojsk Powstańczych, z kapitanem Stanisławem Taczakiem na czele. Został on tymczasowym dowódcą powstania.

29 grudnia Polacy zdobyli m.in. Grodzisk Wielkopolski, Kłecko, Kórnik, Wielichowo, Gostyń i Witkowo. W tym samym czasie Niemcy zostali usunięci z Wronek. Następnego dnia do Poznania przybyła delegacja rządu pruskiego. Niemcy odmówili wzięcia odpowiedzialności za wywołanie starć z 27 grudnia, ale uznano, iż winę ponosi 6. pułk grenadierów, który po rozmowach opuścił z bronią miasto.

Paderewski opuścił Poznań 1 stycznia 1919 r., owacyjnie witany w wyzwolonym Ostrowie, przez który przejeżdżał w drodze do Warszawy. W tym samym czasie powstańcy opanowali Jarocin, Krotoszyn, Mogilno i Nakło.

Zdobycie  Ławicy

Sam Poznań nie mógł czuć się bezpiecznie, na terenie lotniska Ławica stacjonował silny oddział około 250 żołnierzy niemieckich. Istniało niebezpieczeństwo, iż lotnicy zdecydują się zbombardować stolicę Wielkopolski.

Lotnisko udało się zdobyć 6 stycznia. Samoloty z Ławicy zostały następnie wykorzystane do organizowania lotnictwa powstańczego. Niemcy usiłowali zniszczyć samoloty, m.in. dwukrotnie przeprowadzono naloty bombowe z Frankfurtu nad Odrą bombardując Ławicę i Strzeszyn. W odpowiedzi, na zdobytych samolotach, w dniu 9 stycznia 1919 Wiktor Pniewski wraz z poznańską eskadrą zbombardował 12-kilogramowym ładunkiem frankfurckie lotnisko.

8 stycznia 1919 Komisariat NRL przejął władzę cywilną i wojskową, nie określając jednak jej zasięgu terytorialnego. Mianował jednocześnie na wodza naczelnego powstania przysłanego przez Piłsudskiego gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. Nazajutrz NRL oficjalnie ogłosiła przejęcie władzy. Rozpoczęło się stopniowe spolszczenie administracji. Ze stanowisk usunięci zostali najbardziej antypolscy urzędnicy.

26 stycznia 1919 żołnierze Armii Wielkopolskiej, wraz z gen. Dowborem-Muśnickim, złożyli uroczystą przysięgę na placu Wilhelmowskim, przemianowanym wówczas na plac Wolności w Poznaniu.

Rozejm kończy działania wojenne

2 lutego miał miejsce początek rozmów polsko-niemieckich w Berlinie, które jednak zakończyły się fiaskiem ze względu na niedorzeczne oczekiwania strony niemieckiej, która żądała rozwiązania Armii Wielkopolskiej, uznanie suwerennych praw Niemiec do Wielkopolski i zapłacenie przez stronę polską odszkodowania za szkody powstałe podczas walk.

Dopiero 16 lutego 1919 w Trewirze został podpisany układ przedłużający rozejm między państwami Ententy a Niemcami, który objął również front wielkopolski, jednocześnie Armia Wielkopolska została uznana za wojsko sprzymierzone.

Formalnie dzień ten uznaje się za datę zakończenia Powstania Wielkopolskiego, choć do starć dochodziło nawet cztery miesiące później.

28 czerwca 1919 odbyła się oficjalna ceremonia podpisania traktatu wersalskiego, który włączył niemal całą Wielkopolskę w granice tworzonego państwa polskiego. W skład Polski włączono również miasta, których powstańcom nie udało się zdobyć: Leszno, Kępno, Rawicz i Zbąszyń.

24 marca 2005 roku, w wieku 106 lat zmarł ostatni powstaniec wielkopolski, porucznik Jan Rzepa.

Zobacz też: Program obchodów 95. rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego