Pożegnanie z książką. Dlaczego poziom czytelnictwa w Polsce spadł w ostatnim czasie...

Dla jednych czytanie jest jak oddychanie. Równie niezbędne i oczywiste, czytają, od kiedy nauczyli się samodzielnie składać litery w słowa. Inni w swoim życiu nie przeczytali żadnej książki. A jeśli nawet to dawno. Często jeszcze w szkole. I takich osób dość szybko przybywa.

Według badań Krajowego Instytutu Mediów, aż 56 proc. Polaków nie przeczytało w ciągu roku ani jednej książki. Przez 15 lat, od 2008 roku, odsetek nieczytających książek w ogóle wzrósł o 18 punktów procentowych. Z czego wynika ta statystyka?

Czytający przyczyn szukają w cenach książek, zniechęcającym przymusie czytania lektur i niedopasowanym do współczesności kanonie, ofercie rynku wydawniczego, zdaniem jednych zalewającego czytelników przeciętnymi, masowymi produkcjami, zdaniem drugich – tak obfitym, że łatwo się na nim zagubić.

Nieczytający? Tak naprawdę to oni mają klucz do rozwiązania tej zagadki.

Damian, student politechniki otwarcie przyznaje, że nie lubi czytać książek.

- Czas poświęcony na czytanie wolę przeznaczyć na inne aktywności – mówi – Często włączam po prostu serial lub muzykę, ponieważ wtedy mogę jednocześnie chociażby przygotowywać projekty na studia i czuję, że czas upływa mi wtedy przyjemniej.

Nie czuje się wyjątkiem. Jak twierdzi, w jego otoczeniu wiele osób stawia na inne formy przekazu, między innymi seriale, a zamiast książki wybiera jej adaptację filmową.

– Nie lubię czytać, bo mam też problem ze skupieniem. Żeby zrozumieć odpowiednio dany fragment tekstu często muszę przeczytać go co najmniej dwa razy i to mnie zniechęca – mówi Damian – Wybieram raczej krótkie formy tekstowe, a dużo czasu pochłania telefon, w którym najczęściej czytam krótkie publikacje dotyczące różnych tematów. Nawet, kiedy jakiś naukowy film ma więcej niż 20 – 30 minut, to często go pomijam, bo jest dla mnie zbyt długi.

Jak przyznaje, ograniczenie korzystania z różnych urządzeń elektronicznych poprawiło jego koncentrację.

– Podczas przygotowań do obrony mojej pracy inżynierskiej odłożyłem telefon, odstawiłem telewizję i inne rozpraszające mnie rzeczy. Wtedy dopiero poczułem, że mogę się skupić na czytaniu i to było coś naprawdę przyjemnego. Staram się teraz coraz częściej ograniczać użytkowanie tych urządzeń – mówi.

Czy otworzy mu to drogę do książek? Dziś sam nie zna odpowiedzi na to pytanie.

O tym, że czujemy się przebodźcowani, mówią zarówno stroniący od książek, jak i ci, którzy lekturze poświęcają całkiem sporo czasu. Natłok krótkich form przekazu stał się tak duży, że nie możemy znaleźć przestrzeni w swoim umyśle, aby przyswoić dłuższą treść. Zdaniem psycholożki Agnieszka Lewicz-Durki sprawa jest bardziej złożona.

- Nie jest to może do końca przebodźcowanie, ale na pewno jesteśmy przyzwyczajeni do pozyskiwania gotowych informacji, a książka wymaga poszukiwania i skupienia – twierdzi specjalistka – Problemem jest brak umiejętności samodzielnego myślenia, refleksji i koncentracji. Część ludzi nie ma takiej potrzeby i nie czerpie przyjemności z tego, że samemu myśli, skupia się na tym i poświęca czas. Tym niemniej narody takie jak Czesi, Szwedzi czy Skandynawowie, pomimo nadmiaru informacji w Internecie, wskaźnik czytelnictwa mają wyższy niż w Polsce.

Problem natłoku informacji nie jest zatem stuprocentowym wytłumaczeniem spadku czytelnictwa w Polsce.

– Ludzie zapewne chcą myśleć, ale nie widzą przyjemności z tego, że wyrażają własną opinię, a wolne i samodzielne myślenie nie jest nagradzane – mówi psycholożka.

Istotną kwestią wskazaną przez psycholożkę jest dbanie o poziom czytelnictwa wśród młodzieży w szkole.

- Myślę, że powodem, dla którego Polacy nie czytają, może być fatalna edukacja. Mamy jeden z najgorszych sposobów nauczania, być może najgorszy w Europie. W polskim systemie edukacji jest przymus wykuwania na pamięć i przymus czytania fatalnych lektur. Uczniowie nie mają wyboru ani tego czego się uczą, ani tego, co czytają – mówi Lewicz-Durka.

Czytaj też:Literacki Poznań: szlakami książkowych protagonistów. Jakimi drogami w Poznaniu podążali bohaterowie książek? Odkryj Poznań oczami pisarzy!

Zdaniem Damiana obowiązujący kanon lektur z pewnością nie stanowi dobrej podstawy do zaprzyjaźnienia się z książką.

– Przymus czytania konkretnych lektur w szkole podstawowej czy dawnym gimnazjum poniekąd zniechęcił mnie do czytania. Mam wrażenie, że w spisie książek znajdują się albo publikacje fantastyczne, albo całkowicie poważne – tłumaczy Damian – Przez cały okres nauki znalazła się jedna lektura, od której nie mogłem się oderwać – „Pan Samochodzik i Templariusze” – były tam opisy architektury, budynków, co od zawsze mnie interesowało, ale np. w „Opowieściach z Narnii” występowało zbyt wielu bohaterów, aby to wszystko zrozumieć. W liceum również pojawiały się książki, poruszające poważne tematy, ale umieszczanie tego typu pozycji w spisie lektur było zrozumiałe i moim zdaniem słuszne ze względu na wiek dorastania, w którym byliśmy i konieczność rozwoju osobistego.

Czy zatem kanon lektur powinien zostać zreformowany? I czy rzeczywiście jest on skonstruowany na zasadzie przeskakiwania ze skrajności w skrajność?

Zapytaliśmy o to nauczycielkę języka polskiego w jednej z poznańskich szkół.

– Jest coś takiego jak kod kulturowy, który trzeba uszanować. Istnieje pewien kanon lektur, jaki młodzi ludzie muszą poznać. Oczywiście, są takie teksty, które w spisie obowiązkowych lektur mogłyby nie występować, jednak znajomość innych zapewnia ciągłość wspomnianego kodu kulturowego w społeczeństwie – wyjaśnia.

Nauczycielka stawia tezę, że problem nie tkwi w samym kanonie lektur, ale istotne jest za to, jak wartości, które on niesie, zostaną podane.

- Problemem jest sposób, w jaki kanon powinien zostać przekazany – mówi polonistka – Nie wychodzę z założenia, że każdy musi paść na kolana przed „Panem Tadeuszem”, ale bywają takie przypadki, że uczniowie sceptycznie nastawieni do lektury po przeczytaniu są zachwyceni. Trzeba pamiętać, że mówi się do młodych ludzi i chociaż część z nich ten przekaz kupi.

Zdaniem polonistki wyzwaniem, które staje przed nauczycielami, jest sposób rozmowy o przeczytanych książkach. Scen jak z filmu „Stowarzyszenie Umarłych Poetów” raczej próżno szukać w polskich szkołach. Czy tego chcą uczniowie?

– Kiedy omawiam z uczniami lekturę, szukam odwołań do życia codziennego. Pragmatyczne podejście pozwala im odnaleźć się w konkretnej sytuacji przedstawionej w utworze. Choćby mały fragment ich dotyczący może być powodem do zajęcia konkretnego stanowiska, a wtedy wywiązuje się dyskusja, o którą właśnie powinno chodzić – tłumaczy polonistka.

Gdy chodzi o sam system nauczania w polskiej szkole, przykładający największą wagę do pamięciowego opanowania materiału, poniekąd zgadza się z Agnieszką Lewicz-Durką.

- Uważam, że nie jest najistotniejsze, żeby uczniowie znali szczegółowe opisy postaci czy miejsc. Dla mnie ważna jest rozmowa, która zmusza młodych ludzi do myślenia i uczy ich tego, a na tę rozmowę niestety brakuje czasu. System edukacji powinien zatem być odchudzony, aby ze spokojem można było wchodzić w świat lektury i odnajdywać się w nim – tłumaczy polonistka – Sama widzę, że za czasów mojej edukacji w szkole dawano więcej swobody w myśleniu niż dzisiaj. Pisaliśmy wypracowania na dany temat i sami wówczas dobieraliśmy lektury. Teraz niestety testy – nie jestem ich zwolenniczką – oraz system oceniania wypracowań uczą ucznia schematycznego myślenia – wyjaśnia.

I dodaje, że brak rozmowy i swobodnego pozatestowego myślenia odsuwa uczniów od książek.

Paradoksalnie to młodzież właśnie podnosi statystyki czytelnictwa. Sięga nie tylko po lektury, pokazują, że najchętniej czytaną literaturą są gatunki przeznaczone właśnie dla młodzieży.

- Z tego, co można zauważyć, coraz popularniejsza staje się literatura z kategorii young adult i książka dziecięca. Tytuły te królują na listach bestsellerów. Trendy uległy dość dużej zmianie na przestrzeni ostatnich kilku lat – tłumaczy Daniela Skowronek z wydawnictwa Rebis.

Faktycznie literatura dla tzw. młodych dorosłych, czyli nastolatków i osób nieco starszych, znajduje się na szczytach list sprzedażowych księgarni. Nietrudno się domyślić, że sięgają po nią w większości osoby, do których jest skierowana. Czy można traktować to jako dobry znak, a czytająca młodzież będzie darzyć książki sympatią w dorosłym życiu? Pokażą to statystyki w kolejnych latach.

Choć ogólnopolskie badania wyraźnie sygnalizują spadek czytelnictwa, to poznańska Biblioteka Raczyńskich takiego nie odnotowała.

Jak poinformowała Anna Kozłowska z działu koordynacji działalności kulturalnej i promocji BR, dzięki poznańskim czytelnikom instytucja notuje stały wzrost zainteresowania swoją ofertą. Liczba czytelników w 2022 roku w porównaniu do 2021 wzrosła w Bibliotece Raczyńskich o 12,6 proc., natomiast odwiedziny w instytucji aż o 24,7 proc. Coraz więcej ludzi wypożycza też książki, Biblioteka odnotowała wzrost wypożyczeń o 15,1 proc.

Póki co można sądzić, że biblioteki są ostoją czytelnictwa. Czy staną się źródłem jego renesansu?

Jesteś świadkiem ciekawego wydarzenia? Skontaktuj się z nami! Wyślij informację, zdjęcia lub film na adres: [email protected]
Obserwuj nas także na Google News